Wybrane aspekty organizowania działań obrony cywilnej, a placówka oświatowa
EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA
Autor zainteresował się tym tematem, ponieważ będąc słuchaczem studiów podyplomowych na kierunku „Edukacja dla bezpieczeństwa” w Koszalińskiej Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych w programie studiów ujęty został przedmiot pod nazwą „Organy Administracji Rządowej i Samorządowej, a Obrona Cywilna”. Przedmiot ten przybliża słuchaczom problematykę obrony cywilnej w powiązaniu z zadaniami (w tym zakresie) administracji publicznej na wszystkich szczeblach oraz z uwzględnieniem zadań placówek oświatowych. Autor będąc jedynym „nie-nauczycielem” w grupie był zaskoczony dość niską świadomością istoty rzeczy koleżanek i kolegów nauczycieli, co skłoniło go do zgłębienia tematu poprzez przestudiowanie literatury przedmiotu i zebraniu swoich spostrzeżeń w niniejszym opracowaniu. Temat sugeruje wiele możliwości podejścia do jego opisania, jednak wydaje się, że zasadnym jest próba znalezienia odpowiedzi na pytanie – z czego wynika konieczność i obowiązek organizowania OC? Ponadto w jaki sposób przedsięwzięcia związane z OC przekładają się na planowanie i realizowanie ich w szkole?
Przyjęcie określonego tematu niejako wymusza potrzebę rozwinięcia terminologicznego pojęcia „obrona cywilna”. Zacznijmy więc od wyjaśnienia elementów składowych tego wyrażenia. Obrona w literaturze przedmiotu jest przede wszystkim utożsamiana z walką. Walka zatem, to wszelkie działania, co najmniej dwupodmiotowe, w których jeden z podmiotów przeciwdziała drugiemu. Przyjęcie za punkt wyjścia form, sposobów oraz środków prowadzenia walki umożliwia wyodrębnienie walki zbrojnej i walki niezbrojnej . Przyjęcie takiego rozwinięcia (uzasadnienia) występowało przez wiele lat w rozumieniu obrony cywilnej jako nauki, kiedy to obronę cywilną traktowano jako składową nauki wojennej, mającej na celu m.in. zmniejszenie skutków oraz usuwanie następstw zagrożenia. Obrona jest więc określonym rodzajem działania obronnego, ochronnego, wzbraniającego, walczącego i strzegącego. Odnosi się nie tylko do czynności przeciwnych atakowi, ale przeciwstawnych, a nawet wyprzedzających atak. Jest również sposobem osiągnięcia celu, niekoniecznie w działaniach o charakterze walki zbrojnej. Drugi człon wyrażenia będącego przedmiotem rozważań to wyraz „cywilna”, wywodzący się od łacińskiego słowa civis (obywatel). Nie oznacza jednak szczególnego odniesienia do osoby wyłącznie cywilnej, jest jednak przymiotnikiem określającym niewojskowy charakter realizowanych czynności czy też rzeczy . W polskim i zarazem potocznym rozumieniu słowa „cywil”, to obywatel nie będący osobą wojskową, nie będący funkcjonariuszem np. policjantem i nie będący osobą duchowną. Reasumując powyższe za Romualdem Kalinowskim można powiedzieć, że „zestawienie obok siebie obu wyrażeń – obrona cywilna – wskazuje na: formę walki niezbrojnej realizowaną przez formacje cywilne, samoobronę, strukturę organizacyjną, siły przewidziane do prowadzenia określonych form walki niezbrojnej, ochronę i obronę niemilitarną, zakaz i wzbronienie działania”. Tak więc termin obrona cywilna winna być traktowana jako forma organizacyjna oraz jako zespół czynności ochronnych i obronnych realizowanych z myślą o obywatelach .
Rozpatrując zadania, cele i wymagania stawiane przed OC nie sposób nie wspomnieć o prawnych aspektach funkcjonowania tej formy organizacyjnej. W rozumieniu prawa międzynarodowego możemy znaleźć zapisy mówiące o tym, że OC jest organizacją chroniącą ludność cywilną w przypadku zagrożeń czasu pokoju i czasu wojny, a ponadto zawiera też niezbędne działania związane z tworzeniem i utrzymaniem warunków niezbędnych do przetrwania . Przechodząc do uregulowań krajowych należy wspomnieć o definicji obrony cywilnej opartej na celu, a zawartej w art. 137 Ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP: „Obrona cywilna ma na celu ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków” . Drugim znaczącym dokumentem było Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. w sprawie OC (niestety uchylone) . Rozporządzenie to określało zadania OC w czasie wojny i w czasie pokoju (niejako sztucznie je rozdzielając). Do zadań OC realizowanych w czasie pokoju zaliczano: działalność planistyczną i prace organizacyjne, działalność szkoleniową i upowszechniającą w zakresie problematyki obrony cywilnej, przygotowanie ludności do uczestnictwa w powszechnej samoobronie. Podział zadań OC czasu pokoju i wojny odzwierciedlał zapisy Ustawy o powszechnym obowiązku obrony, zgodnie z którymi celem obrony cywilnej jest ochrona ludności w czasie wojny, a tym samym przygotowanie się do realizacji zadań przez szkolenie i prace planistyczne w czasie pokoju . Powyższe dokumenty normatywne jak też i wiele innych stanowią podstawę funkcjonowania Obrony Cywilnej w Polsce. Wśród nich wymienić można m.in. stosowne Wytyczne Szefa OC Kraju, uchwały i rozporządzenia pośrednio lub bezpośrednio związane z tą problematyką, a także dokumenty stanowiące podstawy strategii bezpieczeństwa i obronności państwa . Najistotniejszym dokumentem regulującym obecnie problematykę OC wydaje się Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów OC województw, powiatów i gmin. Rozporządzenie to w sposób szczególny odnosi się do zadań, kontroli ich realizacji oraz kierowania działalnością w zakresie przygotowania i realizacji przedsięwzięć OC. Uprawnienia te przypisano Szefowi OC Kraju w stosunku do szefów OC województw i tak odpowiednio w dół aż do szczebla szefów OC gmin w stosunku do szefów OC w instytucjach, u prywatnych przedsiębiorców i innych jednostkach organizacyjnych działających na terenie danej gminy. Wydaje się jednak, że zakres uprawnień został przyjęty na wyrost z racji samorządności większości z wymienionych podmiotów, a także nazewnictwa „szef OC” stosowanego poza prawnym odniesieniem do innych osób niż przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej . Żeby jeszcze bardziej istniejący stan prawny zagmatwać, to należy też wspomnieć o Ustawie o zarządzaniu kryzysowym , której zapisy w dużej mierze pokrywają się z zapisami regulującymi zadania OC, ale w żadnym artykule nie odnoszą się bezpośrednio do pojęcia obrona cywilna. Wracając jednak do meritum, przyjrzyjmy się jak to jest (powinno być) na szczeblu gminy, ponieważ to ten poziom zarządzania odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu szeroko rozumianego bezpieczeństwa obywatelom. Tutaj bowiem pojawiają się między innymi zagrożenia z gatunku tych niemilitarnych związanych z siłami przyrody, z awariami technicznymi, komunikacyjnymi i dlatego organy władzy samorządowej do problemu bezpieczeństwa lokalnego powinny przywiązywać szczególną wagę . Obowiązki w tej materii samorządu lokalnego zostały też usankcjonowane przepisami prawa wynikającymi z Ustawy o samorządzie terytorialnym . Gmina jednak ma też obowiązek wykonywania zadań zleconych administracji rządowej nakładanych przez inne ustawy, w tym też z Ustawy o powszechnym obowiązku obrony oraz wynikającego z niej (wspomnianego wcześniej) Rozporządzenia RM w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa OCK, Szefów OC województw, powiatów i gmin, gdzie do zakresu działania między innymi należy:
- dokonywanie oceny stanu przygotowań OC,
- opracowywanie i opiniowanie planów OC,
- ustalenie wykazu instytucji państwowych, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz społecznych organizacji ratowniczych funkcjonujących na terenie, przewidzianych do prowadzenia przygotowań w zakresie OC i inne.
Biorąc powyższe uwarunkowania pod uwagę, przyjrzyjmy się teraz problemowi wynikającymi z drugiej części tematu tj. z punktu widzenia placówki oświatowej.
Za realizację zadań w obszarze bezpieczeństwa szkół odpowiada dyrektor, jak również wójt, burmistrz, prezydent miasta, który zarazem jest szefem obrony cywilnej na administrowanym terenie i pomimo zawirowań prawnych opisanych wcześniej, jak na razie nikt tych obowiązków nie zdjął. Co więcej w samej Ustawie o systemie oświaty zwrot „bezpieczeństwo uczniów” przewija się w różnych konfiguracjach na każdej stronie tego aktu prawnego . Istotnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa placówkom oświatowym do właściwej realizacji zadań obrony cywilnej powinno być posiadanie stosownej dokumentacji – w tym planów obrony cywilnej. Plany powinny być opracowane zarówno na szczeblu gminy jak również na poziomie szkół. Podstawę prawną do sporządzania „planów obrony cywilnej” stanowi rozporządzenie RM w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Według rozporządzenia na wskazanym obszarze do ich zakresów działania należy m.in. opracowywanie i opiniowanie planów obrony cywilnej. Ponadto podstawę do opracowania stanowią Wytyczne Szefa Obrony Cywilnej Kraju. Dyrektor szkoły powinien opracować plan obrony cywilnej, według tych wytycznych. Szczegółowe zasady opracowania dokumentu i jego zawartość ustala starosta, przekazując ustalenia wójtom. Następnie wójtowie przedstawiają ustalenia oraz niezbędne dane do jednostek organizacyjnych, instytucji oraz podmiotów gospodarczych, na których ciąży obowiązek przygotowania i realizacji zadań OC, a te podmioty sporządzają stosowne plany OC. Plan taki nie powinien służyć tylko przeciwdziałaniu zagrożeniu zewnętrznemu państwa, bo w okresie zagrożeń dnia dzisiejszego byłby zbiorem nieprzydatnych procedur. Wręcz przeciwnie, procedury ujęte w planie powinny być stosowane także w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych: powodzi, ataku terrorystycznego, zakażeń substancjami niebezpiecznymi, katastrof budowlanych i komunikacyjnych. Podstawę opracowania planów OC stanowi ocena zagrożenia lokalnego, potrzeby w zakresie realizacji zadań OC, a także w odpowiednim zakresie uzgodnienia z innymi organami jednostek współdziałających w tym: uzgodnienia z organami administracji, porozumienia z organizacjami pozarządowymi, planem mobilizacji gospodarki. Wiarygodną ocenę zagrożeń lokalnych w stosunku do szkoły można uzyskać od właściwego pracownika w urzędzie gminy, w zakresie obowiązków którego, leży problematyka obrony cywilnej i zarządzania kryzysowego. Nie mniej jednak nie zawsze jest to takie oczywiste.
Można tą kwestię także skonsultować ze służbami mundurowymi jak np. policja, straż pożarna. Podpisane przez kierownika komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za realizację zadań OC plan obrony cywilnej zakładu pracy zatwierdza kierownik zakładu - dyrektor szkoły. Należy także wiedzieć, że właściwe opracowany dokument przed zatwierdzeniem, wymaga uzgodnienia z nadrzędnym organem obrony cywilnej oraz z innymi organami i jednostkami tylko w części dotyczącej współdziałania z nimi oraz, że plany podlegają bieżącej aktualizacji. Informacje dotyczące zmian należy każdorazowo przekazywać do szczebla nadrzędnego. Każdy plan obrony cywilnej składa się z następujących części: dokumentów graficznych, w tym map, planów, szkiców; oraz dokumentów opisowych (legend) opracowanych w formie wniosków, zestawień, tabel czy wykresów. Dokumenty graficzne w przypadku szkoły opracowuje się na planie obiektu uwzględniającym najbliższe otoczenie. Posiadanie planów ułatwi realizację zadań w czasie zagrożeń oraz wzmocni czujność osób odpowiedzialnych za administrowanie placówką oświatową, zwłaszcza poprzez znajomość procedur postępowania i działania w przypadku niebezpieczeństwa.
Ponadto każdy plan OC szkoły powinien uwzględniać jej specyfikę, np. plan dla szkoły integracyjnej, do której uczęszczają także dzieci niepełnosprawne będzie wymagał opracowania specyficznych zabezpieczeń placówki, szczególnych metod ewakuacji i szczególnej współpracy z jednostkami współpracującymi. Inny będzie plan dla szkoły zlokalizowanej w pobliżu zakładu dużego ryzyka, czy szkoły funkcjonującej w dużej aglomeracji, mimo iż zasady sporządzania planu są takie same dla wszystkich zakładów pracy.
W podsumowaniu niniejszego opracowania można stwierdzić, że ci, którym przyszło dziś zajmować się obroną cywilną, mogą czuć się bardzo zdezorientowani. Choć OC ma swoje podstawy prawne i nadal obowiązujące regulacje, to trudno powiedzieć by składały się one w spójną całość. Wydaje się, że nadal pozostaje otwarta kwestia jednoznacznych odpowiedzi na podstawowe pytania: czym zatem dziś jest, czym powinna być obrona cywilna i jak zadania powinny być/ są realizowane w zakładach pracy w tym i w placówkach oświatowych?
Celem niniejszego opracowania było przybliżyć podstawowe pojęcia opisujące OC, a także główne zadania realizowane na poziomie gminy w tym i szkoły. Zmieniające się uwarunkowania ekonomiczne, polityczne powodują liczne i z reguły duże zmiany w strukturach organizacyjnych komórek zajmujących się problematyką OC oraz w prawodawstwie co w konsekwencji doprowadziło do swoistego stanu zawieszenia jeżeli chodzi o realizację zadań OC. Nie mniej jednak biorąc pod uwagę ciągle zmieniającą się rzeczywistość część zawartych w pracy danych może ulec w niedalekiej przyszłości dezaktualizacji. Co więcej, ograniczenia objętościowe niniejszej pracy, a co za tym idzie, konieczny do wprowadzenia poziom ogólności i wybiórczości przedstawionych treści sprawia, że nie wszystkie aspekty mogły być tu omówione. Stąd też autor zdaje sobie sprawę z faktu, że niniejsza praca przybliża problematykę OC z uwzględnieniem przejawów jej realizacji w placówkach oświatowych, ale jej nie wyczerpuje. Pozostaje mieć nadzieję, że podejmowane próby uporządkowania istniejącego porządku prawnego w zakresie przedmiotowym OC w Polsce przez szefostwo Obrony Cywilnej Kraju przyniesie w najbliższym czasie pożądane efekty.
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Nie możesz ściągać załączników na tym forum
REGULAMIN i FAQ
Szukaj
Użytkownicy
Grupy
Rejestracja
Zaloguj
Galeria
Download
